Dökme demirlerin sınıflandırılması
İlerleyen sayfalarda küresel ve lamel grafitli dökme demirlerin üretimi ve özellikleri üzerine ayrıntılı bilgilere geçmeden önce, öncelikle dökme demirlerin sınıflandırılmasında kullanılan bazı temel ayrımlarla başlayalım.
Dökümcülükle uğraşanların bildiği gibi dökme demir aslında bir malzemenin değil, bir malzeme sınıfının adı. Genel olarak %2’den daha fazla karbon içeren demir-karbon alaşımlarına dökme demir adını veriyoruz. (Daha düşük miktarda karbon içeren alaşımlara ise çelik adı veriliyor.) Bu şekilde tarif ettiğimiz zaman her ne kadar kulağa oldukça basit bir malzeme gibi geliyor olsa da, dökme demirin sergileyebildiği yapısal özelliklerin çok çeşitli olması nedeniyle, zaman zaman dökümhane mühendisliğine yeni başlayan gençlerin zorlandıklarını görebiliyoruz.
Bu karışıklığın temel nedenlerinden bir tanesi, dökme demirlerin iki farklı şekilde sınıflandırılıyor olması: Ticari isimlerle ve yapısal özelliklerine göre. Bu yazıda bu iki farklı sınıflandırma yaklaşımı arasındaki ilişkiyi göstermek adına, bu iki yaklaşımı ve aralarındaki ilişki tek bir şema üzerinde derlendi. Aşağıdaki resim üzerinde bu iki farklı sınıflandırma yaklaşımını ve aralarındaki ilişkiyi inceleyebilirsiniz.
Bu diyagram üzerinde gösterilen sınıflandırmalar, dökme demirlere ait yapılan tüm sınıflandırmaları kapsamıyor. Eğer böyle bir sınıflandırmayı tek bir görsel üzerinde yapmaya kalkarsak, altından kalkamayacağımız şekilde karmaşık bir diyagram üretmek zorunda kalırız.
Çünkü yukarıda tarif edilen genel sınıflandırmadan farklı olarak, dökme demirler kompozisyonlarına göre de sınıflandırılıyorlar (ötektik-altı, ötektik ve ötektik-üstü). Ayrıca her bir dökme demirin sergilediği mekanik özelliklere göre ayrı bir sınıflandırma sistemi de kullanıyoruz (EN-GJS-400-15 gibi).
Yukarıda gösterilen sınıflandırma, bu ayrıntıları göz ardı ederek, sadece dökme demirlerin ticari isimleriyle yapısal özellikleri arasında bir bağ kurmaya çalışıyor. Özellikle dökümhane mühendisliğine yeni başlayan genç mühendislere faydalı olmasını ümit ettiğimiz bu görsel üzerinde gösterilen malzeme sınıfları hakkında ayrıntılı bilgi için, Dökümhane Akademi’de sunulan diğer makale ve eğitim videolarına göz atabilirsiniz.
Kaynaklar ve ek bilgiler
- ASM Specialty Handbook: Cast Irons. Editor: J.R. Davis. ASM International, 1996.
İçerik hazırlığında kullanılan tüm kaynakların listesi için bu bağlantıyı takip edebilirsiniz.
Yazan: Dr. Arda Çetin. (Dökümhane Akademi ekibi hakkında ayrıntılı bilgi için bu bağlantıyı takip edebilirsiniz.)
